Ludwik Rydygier (1850 - 1920)

Rydygier słynął przede wszystkim jako znakomity chirurg-operator, o świetnej, nierzadko innowacyjnej technice. Swoje zainteresowania kierował przede wszystkim ku chirurgii żołądka i to z nich zasłynął najbardziej. 16 listopada 1880 r. Rydygier jako drugi na świecie, po Julesie-Émilu Péanie, przeprowadził operację resekcji (wycięcia) odźwiernika z powodu zmian nowotworowych wraz z bezpośrednim zespoleniem dwunastnicy z kikutem żołądka. Technika dopracowana przez Rydygiera przyniosła sukces samego zabiegu, niestety pacjent zmarł w kilkanaście godzin później na skutek wstrząsu. Zabieg ten Rydygier niezwłocznie opisał w „Przeglądzie Lekarskim” w języku polskim, zgodnie z wyznawaną przez siebie zasadą, by wszelkie odkrycia publikować najpierw w rodzimym języku, na pożytek nauki polskiej, a dopiero po pewnym czasie w języku niemieckim. Trzy miesiące później Theodor Billroth przeprowadził taki sam zabieg, jednak jego pacjent przeżył. Opublikowane przez Billrotha w języku niemieckim sprawozdanie z operacji wyprzedziło niemieckojęzyczną notatkę Rydygiera i sprawiło, że to właśnie jego nazwisko jest łączone z tą techniką operacyjną (tzw. Billroth I). Rydygier walczył o uznanie własnego nazwiska motywowany nie tylko własną sławą, ale również względami narodowymi przez przeszło ćwierć wieku, niestety bezskutecznie.

W zakresie chirurgii miękkiej w 1881 r. Rydygier jako pierwszy wykonał resekcję żołądka z powodu zaawansowanej choroby wrzodowej. W 1884 r., lecząc chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, jako pierwszy wykonał zespolenie jelitowo-żołądkowe. Ponadto jako jeden z pierwszych rozpoczął wycinanie odcinków jelit uwięźniętych z powodu przepukliny. Wprowadził własne metody w operacjach wgłobienia jelit przy ich niedrożności (1885), raka odbytnicy (1893) czy ustalił ruchomą śledzionę w kieszeni otrzewnej ściennej (1895). W 1899 r. zainicjował własną metodę otwarcia brzucha przy operowaniu zapalenia wyrostka.

Rydygier rozwijał także techniki chirurgiczne na innych polach operacyjnych. Zajmując się kardiologią opracował w 1899 r. własną metodę dojścia do serca, bez uszkodzenia opłucnej. W zakresie urologii w 1887 r. przedstawił metodę usuwania kamieni poprzez otwarcie pęcherza moczowego drogą śródotrzewnową (prawdopodobnie jako pierwszy na świecie). Opracował również własny sposób cięcia nadłonowego. W 1891 r. opisał autorską metodę odtwarzania uszkodzonych moczowodów. Stosował również własną metodę przy operacji gruczolaka prostaty. Wreszcie opracował własną metodę operowania wynicowanego pęcherza moczowego, której jednak nie opisał, a jedynie przedstawił na VI Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w 1891 r.

Interesował się także ortopedią (jako pierwszy wykonał w Polsce tzw.: krwawe nastawienie stawu biodrowego) i ginekologią. Nie zaniedbywał współpracy z przedstawicielami innych gałęzi medycyny – żywo interesując się rentgenografią czy odkryciami Roberta Kocha dotyczącymi tuberkuliny. W swoim bogatym życiu naukowym opublikował ponad 200 prac.

Z pewnością Ludwik Rydygier był najbardziej twórczym i innowacyjnym spośród chirurgów polskich. Wiele z jego technik operacyjnych stosowanych jest do dzisiaj, pamięć o nim zaś żywa jest w nazwach ulic, szpitali czy w pamięci członków Towarzystwa Chirurgów Polskich.

Biografia

Wielki polski chirurg urodził się jako Ludwik Riediger 21 sierpnia 1850 r. w Dusocinie k. Grudziądza, położonym w zaborze pruskim. Jego ojcem był ziemianin Karol Riediger, matką - Elżbieta z domu König.

Swoją edukację rozpoczął w progimnazjach: Collegium Marianum w Pelplinie oraz w Chojnicach, następnie uczęszczał do Królewskiego Gimnazjum w Chojnicach, gdzie zdał egzamin dojrzałości. Młody Ludwik zastanawiał się nad karierą wojskową – gwarantem stabilności życiowej w państwie pruskim. Jednak służba w armii zaborczej kłóciła się z jego patriotycznym, wyniesionym z domu wychowaniem. Dzięki uzyskanemu od Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie stypendium, mógł w 1869 r. podjąć studia medyczne w Gryfii (Greifswaldzie). Tam też zmienił ostatecznie pisownię nazwiska na Rydygier, co miało jeszcze bardziej podkreślać polskie korzenie młodego adepta nauk medycznych (a co w dobie postępującej germanizacji było aktem dużej odwagi cywilnej).

W 1872 r. Rydygier odwiedził w czasie studiów Berlin, gdzie interesował się chirurgią, położnictwem, ginekologią i chorobami oczu. W następnym roku wybrał się do Strasburga, gdzie zajmował się chirurgią operacyjną ogólną, ginekologiczną i okulistyczną. Ostatecznie jesienią 1873 r. wrócił do Gryfii, gdzie wiosną 1874 r. obronił dyplom doktorski.

Po krótkiej praktyce w gdańskim szpitalu Najświętszej Marii Panny, Rydygier osiadł w Chełmie, gdzie pracował w szpitalu zakonu Sióstr Miłosierdzia oraz prowadził praktykę prywatną. Niedługo później udał się na studia uzupełniające do Gryfii, zaś w 1878 r. habilitował się na uniwersytecie w Jenie, gdzie wykładał jako tzw.: docent prywatny przez dwa semestry. Odbył również staż w wiedeńskiej klinice chirurgicznej u Theodora Billrotha, a także kolejny, krótszy, pod okiem Juliana Kosińskiego.

W międzyczasie ustabilizował się życiowo. W 1875 r. poślubił Marię z Borkowskich i dzięki jej finansowemu wsparciu otworzył w październiku 1878 r. „Prywatną Klinikę dla Chorób chirurgicznych, Chorób ocznych i kobiecych dra Rydygiera w Chełmnie (Culm a./W)”. Była to niezwykle nowoczesna jak na tamte warunki placówka z 25 łóżkami, dysponująca bieżącą wodą, sanitariatami, windą dla pacjentów itd.

Tam właśnie Rydygier dokonał dwóch pionierskich operacji: w 1880 r. dokonał wycięcia odźwiernika (pierwszy raz w Polsce, a drugi w świecie) z powodu raka żołądka, rok później zaś dokonał resekcji żołądka z powodu zmian wrzodowych. Młody i ambitny chirurg dążył jednak do objęcia katedry uniwersyteckiej, nic więc dziwnego, że 1881 r. po raz pierwszy starał się o wakujące stanowisko kierownika Katedry Chirurgii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W obsadzie stanowiska zdecydowało poparcie Billrotha dla swojego ucznia (i nie mniej znakomitego chirurga) Jana Mikulicza-Radeckiego, który został mianowany profesorem w Krakowie.

Dopiero odejście na katedrę w Królewcu zrażonego niepowodzeniami przy budowie nowego budynku kliniki Mikulicza w 1887 r. stało się szansą dla Rydygiera. Ostatecznie Rada Wydziału Lekarskiego, przychylając się do wniosku komisji konkursowej, z dniem 2 lipca 1887 r. Katedrę i Klinikę Chirurgii UJ oddała w ręce Ludwika Rydygiera, który jako profesor objął oficjalnie swoje obowiązki z dniem 1 października.

W Krakowie Rydygier z właściwą sobie energią zabrał się do działania. Dzięki zgodzie Wiednia na budowę nowego gmachu (tym razem popartej odpowiednim finansowaniem) już 20 czerwca 1888 r. miało miejsce uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego i niemal natychmiast przystąpiono do prac budowlanych. Dzięki ofiarności pracujących przy budowie nowej kliniki (w tym projektanta inżyniera Józefa Saarego) 5 października 1889 r. c. k. Minister Wyznań i Oświaty Paul Gautsch von Frankenthurn w obecności Namiestnika Galicji Kazimierza Badeniego i biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego oraz zgromadzonych władz Uniwersytetu otworzył nowy gmach kliniczny.

Budynek był nie tylko okazały, ale pod każdym względem nowocześnie rozplanowany i urządzony, dorównujący, a pod pewnymi względami przewyższający wiedeńską klinikę Billrotha. Sala operacyjna i przyległe miały światło elektryczne, pozostałe pomieszczenia gazowe. Wszystkie pomieszczenia były ogrzewane. Zaprowadzono nowoczesne urządzenia sterylizacyjne (w tym także na sali wykładowej). Samo audytorium miało amfiteatr wykonany z żelaza (łatwiejszy do utrzymania niż drewniany), mieściło nawet szatnie dla studentów. W budynku była nawet ciemnia fotograficzna oraz ówczesny szczyt nowoczesności, o który będzie potem Rydygier walczył we Lwowie – windy do transportu chorych! Za głównym gmachem wybudowano powiązany z nim mniejszy budek dla doświadczeń naukowych mieszczący laboratoria i zwierzętarnie.

W nowo otwartej klinice Rydygier zorganizował w dniach 16 i 17 października 1889 r. Pierwszy Zjazd Chirurgów Polskich. Wzięli w nim udział polscy chirurdzy z wszystkich trzech zaborów. Na wniosek prof. Alfreda Obalińskiego wybrano Ludwika Rydygiera dożywotnim przewodniczącym Zjazdów. Odbywały się one początkowo co rok, później co dwa lata, a w 1921 r. dały początek Towarzystwu Chirurgów Polskich, które kontynuuje tradycje Rydygiera.

Oczywiście, zajmował się również dydaktyką. Do grona krakowskich uczniów Rydygiera należeli: Leon Kryński, Aleksander Bossowski, Wincenty Łepkowski, Karol Klecki, Bronisław Kozłowski, Stanisław Krassowski, Antoni Gabryszewski.

W 1897 r. Rydygier przyjął propozycję utworzenia i pokierowania katedrą i kliniką chirurgii na tworzącym się Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego. Skuszony możliwością prowadzenia znacznie większej kliniki z liczniejszym personelem (choć organizacyjnie wzorowanej na krakowskiej) zamieszkał w stolicy Galicji, pełniąc w roku 1898/1899 funkcję dziekana wydziału, a w roku 1901/1902 rektora. W 1905 r. proponowano mu objęcie katedry w na Uniwersytecie Karola w Pradze, jednakże Rydygier odmówił, oficjalnie zasłaniając się niewystarczającą znajomością języka czeskiego. Lwowska młodzież akademicka,bdoceniając gest i patriotyzm uczonego (który nie chciał odejść z polskiego uniwersytetu), zgotowała mu uroczyste podziękowanie. Do grona lwowskich uczniów Rydygiera należą: Teofil Zaleski, Stanisław Rulf, Tadeusz Ostrowski, Stanisław Mossing, Wiktor Wehr, Maksymilian Herman, Antoni Gabryszewski, Roman Barącz, Teodor Bohosiewicz i inni.

Na polu dydaktyki Rydygier stanowczo występował przeciwko dopuszczeniu kobiet do zawodu lekarza. Oprócz tradycjonalizmu typowego dla epoki, przemawiały za tym także względy praktyczne – chirurgia w tamtych czasach wymagała również znacznych sił fizycznych, o brak których wielki chirurg podejrzewał kobiety. Zaś lekarz, który nie byłby w stanie objąć swoim umysłem pełnej wiedzy o medycynie (mimo postępującej już wówczas specjalizacji), nie był dla niego prawdziwym lekarzem.

W 1914 r. Ludwika Rydygiera zmobilizowano (podobnie jak większość ówczesnych lekarzy) do armii austrowęgierskiej. Kierował on szpitalem wojskowym w Brnie, później wrócił do Lwowa, zniszczonego przez rosyjską okupację z lat 1914-15, a potem wykorzystywanego jako zaplecze frontowe przez wojska austriackie. W 1918 r. służył pomocą rannym w czasie walk polsko-ukraińskich, pozostając w oblężonym mieście. W odrodzonym Wojsku Polskim został awansowany na stopień generała-podporucznika (generała brygady) służby zdrowia. Pełnił funkcję naczelnego chirurga Armii „Wschód”. Planował utworzenie prywatnego Instytutu Chirurgicznego Polskiego w Tczewie, gdzie chciał osiąść jako emeryt. W tym celu spieniężył znaczną część swojego majątku, jednak dewaluacja marki niemieckiej (w której przeprowadzono transakcję) pozbawiła go środków. To stało się przyczyną śmierci profesora, który zmarł 25 czerwca 1920 r. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Obrońców Lwowa.

Bibliografia

Stanisław Marian Brzozowski, Ludwik Rydygier, PSB t. XXXIII.

Tomasz Cieszyński, Józef Bogusz, Ludwik Rydygier, w: „Sylwetki chirurgów polskich”, Wrocław 1982.

Tomasz Cieszyński, Ludwik Rydygier, w: „Album chirurgów polskich”, Wrocław 1990.

Ryszard W. Gryglewski, Ludwik Rydygier, w: „Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki”, t. 3, red. nauk. Bolesław Orłowski, Warszawa 2015.

https://chelmno.pl/pl/aktualnosci/dr-ludwik-rydygier/ [dostęp na 30 października 2020 r.]

Michał Chlipała