Adam Mickiewicz (1798 - 1855)

Twórczość Mickiewicza wywarła ogromny wpływ na polską kulturę – na naszą świadomość narodową, literaturę i sztukę. Inspirował Słowackiego, Prusa, Żeromskiego oraz współczesnych twórców – Czesława Miłosza czy Tadeusza Różewicza. Konrad z „Dziadów” stał się archetypem polskiego tragicznego bohatera. Każde wystawienie dramatu na scenie było ogromnym wydarzeniem kulturalnym. Mierzyli się z nim między innymi Wyspiański, Schiller, Dejmek, Swinarski. „Pan Tadeusz” został przełożony na język filmu przez Wajdę.

Po ukazaniu się drukiem tomiku „Ballad i romansów pisarze czerpią z kultury ludowej – w niej zanurzone są „Świteź”, „Świtezianka”, „Trzech Budrysów”, „Farys”, „Lilije”. W II tomie „Poezji” w 1823 roku opublikował „Dziady” cz. II i IV oraz „Grażynę” – epicką opowieść o litewskiej księżniczce, która w męskim przebraniu staje na czele walk z krzyżakami. Już w tych wczesnych utworach widać kreowanie pojęcia romantycznego patriotyzmu. Podróż po Rosji tuż przed wybuchem postania listopadowego owocuje wydaniem „Sonetów” – krymskich i odeskich. W wyrafinowanej, klasycznej formie opisywał w nich piękno przyrody, poczucie jedności z nią, swą samotność i tęsknotę za rodzinnymi stronami. Do dziś Mickiewicz uważany jest za jednego z największych twórców rodzimego dramatu – porównywany do Byrona i Goethego. W 1832 roku w Dreźnie napisał III część „Dziadów”. W odróżnieniu od II i IV, które nawiązują do pogańskich obyczajów wywoływania duchów, cześć III osadzona jest w mickiewiczowskiej współczesności – jest nawiązaniem do procesu Filomatów – jej akcja rozgrywa się w celach więziennych i gabinetach carskich urzędników. Kulminacyjnym punktem utworu jest „Wielka Improwizacja”, w której Gustaw-Konrad wygłasza monolog do Boga, kłóci się z Nim, zarzuca Mu, iż zezwala na wielkie zło i krzywdy, których doznają ludzie. Wydaje się też, że czeka na odpowiedź, która jednak nie nadchodzi. Pytania postawione w monologu Konrada są bardzo zbliżone do pytań, które zadawali twórcy i filozofowie po zakończeniu II wojny światowej. Za jego najważniejsze dzieło uważa się epopeję „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 we dwunastu księgach wierszem”. Czerpiąc m.in. z tradycji powieści historycznej, poetyckiej, eposu, stworzył poemat narodowy - jedyny w swoim rodzaju, nie mający odpowiednika w literaturze. Większość życia spędził w Paryżu, wiele podróżował. Był wykładowcą w katedrze literatur słowiańskich Collège de France. Do dziś wśród znawców literatury trwają spory o znaczenie liczby 44, która pojawia się w III części „Dziadów”, w „Widzeniu księdza Piotra” :

„Z matki obcej: krew jego dawne bohatery,
a imię jego będzie czterdzieści i cztery”.

Czy to przypadkowa liczba, jak utrzymywał przyjaciel poety Seweryn Goszczyński, czy rację miał wybitny historyk literatury Juliusz Kleiner, twierdząc, że do odwołanie do kabały? Na pewno warto śledzić spory badaczy.

Bywał też Mickiewicz zakochany. Największą miłością poety była Maryla Wereszczakówna, której rodzina, mimo odwzajemniania uczucia przez wybrankę, nie zgodziła się na małżeństwo z biednym Adamem. Swoje uczucia przelewał na papier, konstruując wymyślne metafory, niezwykłe porównania. W niezrównany sposób potrafił przedstawić cały arsenał miotających nim uczuć – od szczęścia przez niepewność aż do rozpaczy.

Luba! ja wzdycham; pamięć niebieskiej pieszczoty
Trują mi okropnego rozmyślania chwile,
Ach! może serce twoje, co cierpiało tyle,
Może, boję się wyrzec, pustoszą zgryzoty?...
 Luba! i cóżeś winna, że twych ocząt groty
Tak palące, że usta śmieją się tak mile?
Zbyt ufałaś mej cnocie i nazbyt swej sile,
I nazbyt ognia Stwórca wlał w nasze istoty.
 Przewalczyliśmy wiele i dni i tygodni,
Młodzi, zawsze samotni, zawsze z sobą w parze,
I byliśmy oboje długo siebie godni.
 Teraz, ach! pójdę łzami oblewać ołtarze,
Nie będę mojej żebrać przebaczenia zbrodni;
Tylko niech mię Bóg twoją zgryzotą nie karze!

Początki twórczości poety zanurzone są jeszcze w klasycystycznej poetyce – „Oda do młodości” czy „Pieśń filaretów”, powstałe koło 1820 roku. W formie pieśni biesiadnej autor bardzo sprytnie przemycił tematy znacznie ważniejsze niż zabawa – mają one rewolucyjne, narodowe przesłanie. Pieśń stała się dowodem na procesie filomatów – miała być dobitnym przykładem rewolucyjnej postawy sądzonych studentów.

„Po co tu obce mowy,
Polski pijemy miód;
Lepszy śpiew narodowy
I lepszy bratni ród.”

Końcowe strofy wiersza w typowo romantycznym uniesieniu nawołują do wielkich czynów, podkreślają wartości jak powszechne dobro, prawo dla wszystkich czy jedność i zgodę.

Wreszcie opus magnum Mickiewicza – „Pan Tadeusz” – jedyny w swoim rodzaju opis świata litewskiej szlachty w przededniu nadejścia wojsk napoleońskich. Sięgając po rozmaite konwencje – od liryzmu poprzez patos, ironię aż do realizmu – wyczarował cały, barwny świat, który lada chwila miał zginąć. Jednak, co zaskakujące – zakończenie utworu jest optymistyczne, przepojone radością i nadzieją na lepsze jutro, które – o czym autor doskonale wiedział – nie nastąpiło.

Biografia

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Nowogródku, a zmarł 26 listopada 1855 w Konstantynopolu. 31 października 1818 roku w „Tygodniku Wileńskim” ukazał się jego pierwszy wiersz – „Zima miejska”. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim, później uczył w powiatowej szkole w Kownie. Lata 1823-24 spędził w więzieniu w wileńskim klasztorze bazylianów, aresztowany za działalność filomacką. Pięć kolejnych lat przymusowo spędził w Rosji – w Moskwie, Petersburgu, Odessie i na Krymie - powstały wówczas „Sonety”. Po powrocie z wygnania wyjechał w podróż po Europie, kiedy wybuchło powstanie listopadowe nie mógł wrócić do kraju. W 1832 roku zamieszkał w Paryżu. W 1839 roku przeprowadził się do Lozanny, gdzie wykładał literaturę klasyczną, a w 1848 roku zamieszkał w Rzymie, starał się uzyskać poparcie papieża Piusa IX dla wolnościowych dążeń narodów, zwanych Wiosną Ludów.

Paryskie życie wieszcza było niełatwe, brakowało mu stałych dochodów, a miał na utrzymaniu żonę i sześcioro dzieci. W 1841 roku związał się z mistyczną sektą Andrzeja Towiańskiego, zwanej Kołem Sprawy Bożej, głoszącej nowe objawienie i odrodzenie życia duchowego oraz konkretne idee polityczne. Towiańczycy głosili potrzebę naśladowania Chrystusa i widzenia człowieka nawet we wrogu, toteż zarzucano im brak patriotyzmu. Poglądy towiańczyków były na owe czasy mocno radykalne, Mickiewicz bardzo się w ten ruch zaangażował, władze uczelni zawiesiły jego wykłady. Podczas pobytu w Rzymie w 1848 r. Mickiewicz utworzył Legion Polski, a jego cele i pogram spisał w tekście „Skład zasad”. Później współtworzył pismo „La Tribune des Peuples”, głoszące dość radykalny program społeczny. Po interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało zawieszone, a Mickiewicz poddany nadzorowi policyjnemu. Ostatnią akcją patriotyczną poety była próba sformowania Legionów Polskich do walki z Rosją po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej. W tym celu we wrześniu 1855 roku przybył do Stambułu, gdzie niespodziewanie zmarł. Przypuszcza się, że padł ofiarą epidemii cholery lub też doznał wylewu. Ciało sprowadzono do Paryża i tu pogrzebano. W 1900 roku prochy Adama Mickiewicza spoczęły w Krypcie Wieszczów na Wawelu.